Eind zestiende eeuw schreef Desiderius Erasmus het al: voorkomen is beter dan genezen. Preventie, het is een credo dat in de gezondheidszorg al decennia geldt en was een belangrijk onderwerp in mijn onderzoek naar obesitas bij kinderen. Tegenwoordig zie je het in steeds meer vakgebieden terugkomen, zeker als je er eenmaal op let. Alle coronamaatregelen zijn er natuurlijk voorbeelden van, maar je ziet bijvoorbeeld ook dat verzekeraars steeds meer reclame maken voor maatregelen om ongevallen en fraude te voorkomen en ook in de juridische wereld wordt momenteel de focus verlegd naar preventie om de druk op het rechtssysteem te verminderen en onnodige procedures te voorkomen. Tijd en moeite steken aan de voorkant om onnodige problemen te voorkomen loont dus, zeker ook in het onderwijs. In twee blogs wil ik jullie vertellen over problemen die ik in het onderwijs tegenkom en hoe je die aan de voorkant zou kunnen voorkomen. In deze eerste ga ik in op het creëren van een overzichtelijk curriculum en in de volgende blog over hoe je efficiënt feedback kunt geven door het verhelderen van verwachtingen.
Misschien wel goed om te beginnen met een kanttekening. Als extern adviseur worden wij meestal ingevlogen op het moment dat (mbo- of hbo-)opleidingen wel wat hulp kunnen gebruiken. Wellicht dat je dus niet alle voorbeelden die ik hieronder schets herkent, maar ongetwijfeld wel een paar en ik denk dat er uit onderstaande voorbeelden principes af te leiden zijn die voor iedere opleiding zinvol zijn.
Herken je iets van onderstaande voorbeelden?
- Je geeft les in het laatste jaar van een opleiding en studenten geven aan bepaalde door jouw veronderstelde voorkennis niet eerder te hebben gehad.
- Studenten zuchten vermoeid nu voor de zoveelste keer met deze inhoud/vaardigheden /toetsvorm doodgegooid te worden (meestal betreft dit overigens een reflectieverslag).
- Studenten geven aan bij jouw vak maar voor de herkansing te gaan, want ze hebben deze periode nog zoveel andere toetsen te maken.
- Je krijgt bij een informatiebijeenkomst voor aankomend studenten de vraag krijgt hoe de opleiding er in de verschillende jaren uitziet en je kan dat eigenlijk alleen voor je eigen vak, leerjaar of vakgroep toelichten.
- Je vindt dat er te weinig kennis van het vakgebied waar jij veel van weet in de opleiding aan bod komt en voegt daarom toch nog maar wat extra’s toe.
- Je vindt dat de inhoud van het vak dat jij geeft verouderd is en wil dat graag aanpassen, maar je hebt geen idee of dat mag en wie je dat moet vragen (of dat je het gewoon hebt aangepast zonder het af te stemmen met iemand).
- De leerdoelen in een module of beschrijvingen in een onderwijs- en examenregeling zijn een papieren werkelijkheid en staan niet in verband met wat er daadwerkelijk praktisch met studenten in de les wordt gedaan.
- Je ziet geen verband tussen het curriculum en het onderwijs dat jij studenten geeft en het beroeps/opleidingsprofiel met competenties dat voor je gevoel voor een visitatie is geschreven (of je vraagt je nu af of er voor jouw opleiding überhaupt een beroepsprofiel is).
- Jullie werken je als team een slag in de rondte, maar alsnog heb je het gevoel tekort te schieten en niet genoeg te doen om studenten alles bij te brengen.
- Je krijgt als curriculumcommissie de vraag waar recente inzichten ingepast kunnen worden in het curriculum of waar bepaalde vaardigheden extra aandacht kunnen krijgen, maar je hebt geen idee waar dat nog past omdat het curriculum overvol is.
- Je wil bepaalde wijzigingen in een curriculum niet doorvoeren, want dat betekent dat codes aangepast moeten worden en dat levert verschillende studieprogramma’s op waardoor je dubbele programma’s of in ieder geval verschillende toetsen naast elkaar moet draaien en daar wordt het alleen maar onoverzichtelijker van.
Dit zijn enkele voorbeelden waarmee we in de dagelijkse praktijk te maken krijgen. Het behoeft geen toelichting dat je bovenstaande wil voorkomen. Vaak is de situatie geleidelijk ontstaan, heel onschuldig, met veel goede bedoelingen door zeer hardwerkende docenten. Door een gebrek aan tijd en ruimte worden nieuwe medewerkers nauwelijks ingewerkt, wordt de visie en koers van de opleiding niet gezamenlijk afgestemd en is niet duidelijk belegd wie er verantwoordelijk is voor de regie op het curriculum. Vervolgens passen enthousiaste docenten hier en daar wat leerdoelen aan, voegen wat extra lessen en voorbereiding toe, voegen nog wat extra deeltoetsen toe om studenten aan het werk te krijgen, wordt er nog eens een extra vak toegevoegd door wat studiepunten bij andere vakken weg te halen en zo een hiaat op te vangen en als dit een aantal jaar zo voortduurt zit je voor je het weet met een overvol, onsamenhangend, niet studeerbaar en onuitvoerbaar curriculum waarin docenten overuren draaien.
Maar hoe kan je dit dan voorkomen?
- Breng focus aan. Durf te kiezen. Stem een gezamenlijke visie af en voer die door in je curriculum. Dat betekent ook dat je niet alles gaat doen en natuurlijk lukt het dan niet om iedereen tevreden te stemmen, maar door focus aan te brengen creëer je ruimte in het curriculum en kan je datgene waar je op focust ook echt goed doen.
- Bouw het curriculum duurzaam op. Sluit uiteraard aan bij je visie en kies voor een indeling waarin de ruimte is om aan te passen aan nieuwe inzichten. Als je vakken indeelt op basis van specifieke kennis of ophangt aan het werken met bepaalde systemen moet het curriculum aangepast worden op het moment dat er recente inzichten bijkomen of systemen verouderd zijn. Kies voor een indeling op basis van generieke leeruitkomsten (dan wel competenties of beroepstaken). Zo kan je, zonder dat je aan de structuur van je curriculum hoeft te sleutelen, vernieuwde inzichten in een module invoeren, met nieuwe partners uit het werkveld gaan samenwerken of studenten bepaalde opdrachten in een andere werkcontext laten uitvoeren. De overkoepelende leeruitkomst blijft immers gehandhaafd. Dat biedt in de toekomst ook flexibiliseringsmogelijkheden doordat studenten leeruitkomsten op een andere manier kunnen aantonen.
- Keep it simple, maak het curriculum visueel inzichtelijk en deel dat met studenten en docenten. Iedereen zou op een bierviltje moeten kunnen uittekenen hoe zijn opleiding globaal in elkaar steekt.
- Maak mensen verantwoordelijk voor regie op het curriculum en de doorlopende leerlijnen en zorg dat iedereen hen ook weet te vinden (ook nieuwe medewerkers). Zo voorkom je hiaten en dubbelingen.
- Investeer in je medewerkers en je team, als mensen een gezamenlijk doel hebben en elkaar weten te vinden, voorkom je sowieso een hoop problemen.
Preventie, misschien geen rocket science, niet sexy en een hoop open deuren, maar oh zo nuttig!