“Misschien moeten we tijdens het lustrum vooral van en met elkaar leren over wat wel en niet werkt bij onderwijsvernieuwingen? Precies zoals we zelf ook altijd doen!”, zei één van de adviseurs van Onderwijs.pro tijdens de brainstorm over het lustrumprogramma. Zij doelde hiermee op de werkwijze die de organisatie sinds jaar en dag omarmt. Gemiddeld twee keer per maand komen alle adviseurs samen om kennis te delen over wat wel en niet werkt bij verschillende onderwijsvernieuwingen, die zij tegenkomen in de praktijk. Zo gezegd, zo gedaan en binnen no-time stond het lustrumprogramma, met interessante voorbeelden van vernieuwingen en actieve werkvormen om hierover van gedachten te wisselen. Een krachtige manier om praktijkkennis met elkaar te delen, zo bleek op de dag zelf!
Leren van elkaar: leren van voorbeelden
Het lustrum werd afgetrapt met leren van elkaar aan de hand van voorbeelden. Onderwijsprofessionals Irene Buddingh’ (ROC Midden Nederland), Esther Vrinzen en Manon Niesten (Hogeschool Zuyd) en Rob Trappel (Onderwijs Mania) deelden de vernieuwingen die zij de afgelopen jaren hebben doorgevoerd binnen hun organisaties. Gemene deler tussen de drie vernieuwingen was zonder meer het beoogde doel: stimuleren van de eigen regie van studenten en beter aansluiten bij de behoeften van verschillende studenten, door het onderwijs flexibeler en praktijkgerichter in te richten. Met inspirerende presentaties namen de sprekers de deelnemers mee in de route die zij hiervoor hebben afgelegd, welke lessen zij hierbij geleerd hebben en welke wensen zij nog hebben voor de toekomst.
Een andere gemene deler tussen de drie vernieuwingen was zonder meer de complexiteit van de bijbehorende veranderprocessen. In hoeverre een vernieuwing (duurzaam) ingebed kan worden binnen een organisatie en écht bijdraagt aan het behalen van vooraf gestelde doelen, is afhankelijk van een veelheid aan (f)actoren, culturen, structuren en overtuigingen. Voldoende aandacht voor de complexiteit van veranderprocessen rondom de vernieuwing in de eigen specifieke context is noodzakelijk om de vernieuwing te laten slagen, aldus de sprekers. Alle sprekers benadrukten stuk-voor-stuk hoe belangrijk het is om de betrokkenen op tijd mee te nemen in het vernieuwingstraject. De mensen die moeten vernieuwen spelen een essentiële rol en kunnen de vernieuwing maken of breken!
Leren met elkaar: in gesprek over de vernieuwingen
Vervolgens stond het leren van en met elkaar op het programma. De deelnemers gingen in drie groepen uiteen om verder te praten over de vernieuwingen met één van de sprekers. De opdracht? Het noteren van verschillende aspecten die de vernieuwing succesvol maakt. Er ontstonden inspirerende gesprekken, waarbij bleek dat vrijwel alle deelnemers die werkzaam zijn bij onderwijsinstellingen bezig zijn om het onderwijs voor studenten flexibeler in te richten. De deelnemers kregen tijdens de gesprekken de kans om met onderwijsprofessionals uit verschillende contexten met verschillende rollen van gedachten te wisselen en tips en handvatten mee te nemen voor hun eigen praktijk. De adviseurs van Onderwijs.pro geloven, zoals eerder genoemd, in de kracht van dit gezamenlijk leren over wat er in de praktijk bij anderen wel en niet werkt (praktijkkennis). Door deze kennis vanuit de praktijk te combineren met bijvoorbeeld wetenschappelijke literatuur zou een organisatie op meer onderbouwde wijze haar onderwijs kunnen vernieuwen (evidence-informed werken (Jelier, 2021)).
Eindresultaat: succescriteria onderwijsvernieuwingen
De gesprekken tijdens het lustrum leverden zoveel mooie inzichten op, dat de wens ontstond om deze met een breder publiek te delen. Om die reden hebben wij, de adviseurs van Onderwijs.pro, alle door de deelnemers ingevulde opdrachten geanalyseerd, om zo (meer algemene) succescriteria te formuleren die voor alle drie de vernieuwingen gelden. Met andere woorden: wat hebben de drie organisaties gedaan om de vernieuwingen tot een succes te maken? Het resultaat hiervan is te lezen in onderstaande tabel. De succescriteria van de drie vernieuwingen zijn hierin voor de leesbaarheid gecategoriseerd aan de hand van de drie dimensies die bij elke vernieuwing aan bod komen: ‘inhoud’, ‘proces’ en ‘personen’ (Bennebroek Gravenhorst, 2015). Om op een integrale en systematische wijze te vernieuwen is het noodzakelijk om aandacht te besteden aan al deze dimensies.
Zelf aan de slag
Bovenstaande criteria zouden door organisaties gebruikt kunnen worden om vernieuwingstrajecten in te richten. Door bijvoorbeeld in gesprek te gaan met elkaar over de criteria, kunnen nieuwe inzichten ontstaan op basis waarvan (evidence-informed) keuzes gemaakt kunnen worden. Daarbij is het goed om te beseffen dat het realiseren van alle succescriteria niet direct betekent dat er een duurzame onderwijsvernieuwing ontstaat. Iedere context is anders anders en kent eigen uitdagingen (Vanlommel, Coppoolse & Van den Boom-Muilenburg, 2022).
Daarnaast zijn wij ons ervan bewust dat de lijst met criteria niet onuitputtelijk is. De criteria zijn namelijk gebaseerd op de input van deelnemers van ons lustrum ten aanzien van de drie besproken vernieuwingen. Heb jij suggesties voor aanvullende succescriteria en/of andere feedback op de bestaande lijst met succescriteria? Neem dan contact met ons op via: info@onderwijs.pro. Wij gaan graag met je in gesprek!
Bronnen
Bennebroek Gravenhorst, K. (2015). De veranderversneller: Realiseer je doel met de vijf veranderkundige vragen. Den Haag: BIM Media B.V.
Jelier, W. (2021, 27 januari). Evidence-informed werken doe je zo. Didactief. Geraadpleegd op 5 juli 2022, van https://didactiefonline.nl/artikel/evidence-informed-werken-doe-je-zo.
Vanlommel, K., Coppoolse, R. & Van den Boom-Muilenburg, E. (2022, 11 januari). Complexiteit van onderwijsinnovaties. Onderwijskennis.nl. Geraadpleegd op 5 juli 2022, van https://www.onderwijskennis.nl/artikelen/complexiteit-van-onderwijsinnovaties