Onderwijs.pro krijgt regelmatig de vraag van scholen om ze te ondersteunen bij het implementeren van een onderwijsvernieuwing. Waar moet je allemaal aan denken om zo’n implementatieproces succesvol te laten verlopen?
Nog niet zo lang geleden deed ik onderzoek naar de vraag: ‘hoe kunnen scholen het beste ondersteund worden bij de onderwijsvernieuwingen waarvoor ze staan?’. De vraag richtte zich in dit geval op het implementatieproces van 21e eeuwse vaardigheden in het primair onderwijs maar het had ook een willekeurige andere vernieuwing kunnen zijn. Er werd onderzocht welke sleutelfactoren binnen de schoolorganisatie bijdragen aan het succesvol implementeren van de vaardigheden in het curriculum.
Uit mijn onderzoek rolden zes sleutelfactoren die van belang zijn mee te nemen in een vernieuwingsproces. Deze werden ondergebracht in onderstaand model. Het model biedt in één oogopslag een analyse van je school en bezorgt daarmee tijdsbesparing in de analysefase. Het dient als handvat om snel te zien wat, waar, nodig is.
Figuur 1. Model met sleutelfactoren ter ondersteuning van de implementatie van 21e eeuwse vaardigheden in het curriculum van het primair onderwijs (Broos, 2017).
Het model symboliseert dat indien er bij één factor iets verandert dit van invloed zal zijn op de andere factoren. Het is belangrijk elke factor of elk onderdeel in het geheel te zien, in lijn met elkaar.
In het midden staat (1) intrinsiek verlangen. Dit heeft alles te maken met visie. Wat wil het schoolteam, welk gezamenlijk verlangen (visie) is er binnen het schoolteam? Hier werd specifiek gekozen voor het woord ‘verlangen’ wat uitdrukt dat verandering of ontwikkeling tegenwoordig niet enkel ontstaat door noodzaak of crisis maar door verlangen naar groei en ontwikkeling (Boonstra, 2013). Dit verlangen is van invloed op de daaromheen liggende factoren. Indien het intrinsiek verlangen van de school bijvoorbeeld is om de student een actievere rol te laten spelen bij zijn leerproces zal dit van invloed zijn op (2) het schoolconcept. De vernieuwing, die in dit geval ontstaat bij het verlangen, moet passen bij het schoolconcept wil het een kans van slagen hebben. Indien het schoolconcept zich bijvoorbeeld vooral richt op kennisoverdracht zal het niet meer passen bij het nieuw ontstane verlangen en is het van belang het concept aan te passen. Indien je de student een actievere rol wilt geven kun je bijvoorbeeld denken aan het implementeren van Design Thinking in het schoolconcept.
Het nieuwe verlangen vorm geven staat of valt met de kennis en kunde van de docenten. In het model wordt dit aangeduid als (3) kwaliteiten team. Wat heeft het team of het individu nodig aan kennis en kunde over Design Thinking om de vernieuwing optimaal vorm te geven. De 4e sleutelfactor, de kwaliteit van de organisatie, heeft te maken met de houding en overtuigingen binnen de schoolorganisatie. Vragen die hierbij gesteld kunnen worden zijn:
Welke heersende cultuur is aanwezig en welke heersende waarden zijn aanwezig? Is het gebruikelijk kennis te delen, vragen te stellen en samen te werken? Aan- of afwezigheid van voorgaande cultuurelementen zijn van invloed op de implementatie van de onderwijsvernieuwing. Ook de (5) leidinggevende(n) van de organisatie is/zijn van invloed. De leidinggevende is een belangrijke factor om implementatie te ondersteunen door bijvoorbeeld het bieden van strategieën en condities die ondersteunend zijn hierbij (Voogt & Roblin, 2010).
In de buitenste cirkel staat het (6) extrinsiek verlangen wat invloed heeft op de keuzes die je maakt als organisatie. Denk hierbij aan de belangen van externe stakeholders (maatschappij, ministerie van onderwijs, inspectie, nvao, overkoepelend bestuur, ouders, enz.). Een speerpunt van de Rijksoverheid is bijvoorbeeld dat onderwijs meer aandacht heeft voor ondernemerschap. Zo’n speerpunt is weer van invloed op de andere factoren binnen het model.
Wij geloven dat als een school ziet waar ze staat, waar ze heen wil én wat haar helpt daar te komen (de sleutelfactoren) dit de school helpt succesvol te vernieuwen. Wij ondersteunen u daar graag bij!
Als u graag met ons van gedachten wisselt over dit onderwerp dan kunt u contact opnemen met susanne@onderwijs.pro of info@onderwijs.pro
Susanne Broos onderwijsadviseur bij Onderwijs.pro
Referenties
Boonstra, J. (2013). Sense of Belonging. Geraadpleegd op 2 februari, 2017, van http://www.jaapboonstra.nl/blog/sense-of-belonging/.
Voogt, J., & Roblin, N. P. (2010). 21st century skills. Discussienota. Zoetermeer: The Netherlands: Kennisnet.
Broos, S. (2017). Ontwikkelen van een Model ter ondersteuning van het implementatieproces van 21e eeuwse vaardigheden in het primair onderwijs. Stage opdracht, Master Onderwijswetenschappen, Universiteit Utrecht.